تشبیه باغ سوخته (قرآن)قرآن کریم باغ سوخته باغ داران یمنی، به شب تاریک تشبیه کرده است. ۱ - تشبیه باغ سوخته به شب تاریکدر آیه ۲۰ سوره قلم باغ سوخته باغ داران یمنی، به شب تاریک تشبیه شده است: انا بلونـهم کما بلونا اصحـب الجنة اذ اقسموا لیصرمنها مصبحین• فاصبحت کالصریم. «ما آنان را همان گونه که باغداران را آزمودیم مورد آزمایش قرار دادیم آنگاه که سوگند خوردند که صبح برخیزند و (میوه) آن (باغ) را حتما بچینند؛ .و (باغ) آفت زده (و زمین بایر) گردید.» ۱.۱ - داستان عبرت انگیزبه تناسب بحثی که در آیات گذشته پیرامون ثروتمندان خودخواه و مغرور بود که بر اثر فزونی مال و فرزندان پشت پا به همه چیز می‌زنند، در این آیات داستانی را در باره عده‌ای از ثروتمندان پیشین که دارای باغ خرم و سرسبزی بودند، و سرانجام بر اثر خیره سری نابود شدند ذکر می‌کند، داستانی به نظر می‌رسد در آن عصر در میان مردم معروف بوده، و به همین دلیل به آن استشهاد شده است. نخست می‌فرماید: " ما آنها را آزمودیم همانگونه که صاحبان باغ را آزمایش کردیم" (انا بلوناهم کما بلونا اصحاب الجنة). در اینکه باغ کجا بوده؟ در سرزمین یمن در نزدیکی شهر بزرگ صنعاء؟ یا در سرزمین حبشه؟ یا در میان بنی اسرائیل در سرزمین شام؟ و یا طائف؟ گفتگو است ولی مشهور همان یمن است. ۱.۲ - اصل داستانماجرا چنین بود که این باغ در اختیار پیر مرد مؤمن قرار داشت، او به قدر نیاز از آن برمی گرفت، و بقیه را به مستحقان و نیازمندان می‌داد، اما هنگامی که چشم از دنیا پوشید، فرزندانش گفتند: ما خود به محصول این باغ سزاوارتریم، چرا که عیال و فرزندان ما بسیارند، و ما نمی‌توانیم مانند پدرمان عمل کنیم! و به این ترتیب تصمیم گرفتند تمام مستمندان را که هر ساله از آن بهره می‌گرفتند محروم سازند، و سرنوشت آنها همان شد که در این آیات می‌خوانیم: می‌گوید: " ما آنها را آزمودیم، آن زمان که سوگند یاد کردند که میوه‌های باغ را صبحگاهان و دور از انظار مستمندان بچینند" (اذ اقسموا لیصرمنها مصبحین) (" یصرمن" از ماده" صرم" (بر وزن شرم) به معنی چیدن میوه است، و به معنی قطع کردن به طور مطلق، و همچنین محکم کردن کار نیز آمده است.) " و هیچ از آن استثنا نکنند" و برای مستمندان چیزی فرو نگذارند (و لا یستثنون). این تصمیم آنها نشان می‌دهد که این کار ناشی از نیاز نبود، بلکه ناشی از بخل و ضعف ایمان آنها بود، زیرا انسان هر قدر هم نیازمند باشد می‌تواند کمی از محصول یک باغ پردرآمد را به نیازمندان اختصاص دهد، بعضی گفته‌اند منظور از عدم استثناء این است که آنها" الا ان یشاء الله" نگفتند، یعنی آن قدر مغرور بودند که گفتند می‌رویم و این کار را می‌کنیم حتی خود را از گفتن" ان شاء الله" بی نیاز دیدند. ولی تفسیر اول صحیحتر است (زیرا علاوه بر تناسب خاصی که معنی اول با اصل ماجرا دارد، اگر معنی دوم منظور بود باید به جای" و لا یستثنون"" و لم تستثنوا" گفته شود (دقت کنید). سپس در ادامه این سخن می‌افزاید: " به هنگام شب، در آن موقع که همه آنها در خواب بودند عذاب و بلائی فراگیر از ناحیه پروردگارت بر تمام باغ فرود آمد در حالی که همه در خواب بودند" (فطاف علیها طائف من ربک و هم نائمون). آتشی سوزان و صاعقه‌ای مرگبار چنان بر آن مسلط شد که" آن باغ خرم و سرسبز همچون شب سیاه و ظلمانی گردید" و جز مشتی خاکستر از آن باقی نماند (فاصبحت کالصریم). " طائف" از ماده" طواف" در اصل به معنی کسی است که بر گرد چیزی می‌گردد، ولی گاه کنایه از بلا و مصیبتی است که در شب روی می‌دهد، و منظور در اینجا همین است. " صریم" از ماده" صرم" به معنی" قطع" است و در اینجا به معنی" شب ظلمانی"، یا" درخت بدون میوه" یا" خاکستر سیاه" است: زیرا شب با فرا رسیدن روز قطع می‌شود همانگونه که روز با فرارسیدن شب، و لذا گاهی به شب و روز" صریمان" می‌گویند، به هر حال منظور این است که آن چنان این بلای آسمانی که ظاهرا صاعقه عظیمی بوده است در این باغستان فرود آمد که تمام آن را یک جا آتش زد، و چیزی جز مشتی زغال و خاکستر سیاه از آن باقی نماند، و صاعقه‌ها هر گاه به چیزی بزنند همین گونه خواهد بود. به هر حال صاحبان باغ به گمان اینکه درختهای پربارشان آماده برای چیدن میوه است" در آغاز صبح یکدیگر را صدا زدند" (فتنادوا مصبحین) (" تنادوا"" راغب " در" مفردات " می‌گوید: اصل" نداء" از" ندی" (بر وزن عنا) به معنی رطوبت گرفته شده، زیرا معروف است کسانی که دهانشان رطوبت کافی دارد به راحتی سخن می‌گویند، و کلامی فصیح (و صدایی رسا) دارند. ) و گفتند: " به سوی کشتزار و باغستان خود حرکت کنید، اگر می‌خواهید میوه‌های خود را بچینید"! (ان اغدوا علی حرثکم ان کنتم صارمین): " اغدوا" از ماده" غدوة" به معنی اول روز است، و لذا به غذایی که در آغاز روز خورده می‌شود ( صبحانه) " غداء" می‌گویند (هر چند در تعبیرات عربی روزمره کنونی" غداء" به ناهار گفته می‌شود) ۲ - پانویس۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۱۰۷، برگرفته از مقاله «تشبیه باغ سوخته». |